Roman Rutkowski

Badanie gleby, to jedna z kluczowych czynności, mająca bezpośredni wpływ na budowanie strategii nawożenia. Od wyników przeprowadzonej analizy powinniśmy uzależniać planowanie zabiegów regulacji odczynu, doboru nawozów i wielkości dawek. Zasada ta dotyczy w równym stopniu wapnowania, jak i nawożenia makroskładnikami. Z poniższego wpisu dowiecie się, jak we własnym zakresie, poprawnie pobierać próbki glebowe.

W jakim celu badamy glebę?

Odpowiedź na powyższe pytanie jest w zasadzie dość prosta. Celem badania jest bowiem ustalenie, jak „żyzna” jest gleba na danej działce i jakich zabiegów wymaga, aby stać się możliwie najlepszym środowiskiem do wzrostu roślin.

Co więcej, badanie gleby, to również najlepsza droga do solidnych oszczędności. Wysokość nakładów ponoszonych na nawożenie może dochodzić nawet do 46% wszystkich kosztów bezpośrednich. Regulacja odczynu oraz odpowiednio zbilansowane nawożenia daje możliwość zmniejszenia tych wydatków i pozwala na właściwe prowadzenie upraw w każdym gospodarstwie rolnym. Można powiedzieć, że plan nawozowy jest tak dobry, jak przeprowadzone analizy glebowe. 

Sam pobór próbek do badania nie jest procesem wyjątkowo skomplikowanym. Jednak należy pamiętać o kilku kluczowych zasadach, jeśli chcemy zrobić to we własnym zakresie. Istnieje również możliwość skorzystania z pomocy doradców wojewódzkich stacji chemicznych lub z usług firm zajmujących się pobieraniem i analizą próbek. 

Z racji często popełnianych błędów, warto poznać podstawowe zasady poboru próbek, gdyż element ten decyduje o miarodajności informacji uzyskanych z laboratorium. Właściwie pobrane próbki możemy przekazać przedstawicielowi stacji chemicznej lub innemu autoryzowanemu laboratorium.

Dobry plan badań glebowych można podzielić na cztery etapy:

  1. Pobieranie próbek glebowych. 
  2. Analiza próbek. 
  3. Analiza wyników. 
  4. Zalecenia nawozowe.

Jak wygląda badanie gleby?

Obecnie metody analiz glebowych określają pewną część substancji odżywczych z całkowitej ich zawartości. Podczas testu ta część jest usuwana przez ekstrakcję rozpuszczalnikiem próby glebowej w określonym czasie. Roztwór zawierający wydobyte makro i mikroelementy odsącza się od gleby poprzez filtrację. Otrzymany przesącz jest następnie analizowany. 

Niski poziom poszczególnych składników uzyskany w teście glebowym informuje nas o ubogiej zasobności w składniki pokarmowe, które powinny zostać uzupełnione poprzez zastosowanie nawozów mineralnych. Ilość składnika, jaka powinna zostać wprowadzona do gleby, jest wyznaczana na podstawie analizy glebowej i znajomości korelacji pomiędzy brakami, a ilością potrzebną do wniesienia w określonych nawozach. 

Po analizie próbek w laboratorium otrzymuje się zwykle wyniki z badań oraz zalecenia nawozowe, które pozwolą właściwie dobrać nawozy oraz odpowiednio je dawkować. 

Dwa urządzenia do pomiaru pH gleby.

Odczyn gleby jest jednym z podstawowych parametrów, które warto ustalić podczas badania gleby.

Kiedy najlepiej pobierać próbki? 

Ponieważ zawartość składników glebowych zmienia się w trakcie sezonu wegetacyjnego, próby należy pobrać możliwie najbliżej siewu lub zastosowania nawozów. Idealny termin to 2 do 4 tygodni przed terminem siewu lub wysiewu nawozów. Warto pamiętać, że pobieranie prób z gleby bardzo wilgotnej, wysuszonej czy zamarzniętej nie wpływa na wynik analiz, ale sam proces pobierania może być fizycznie utrudniony. Nie należy natomiast pobierać prób z gleby pokrytej śniegiem. Na pobranie próby, dostarczenie jej do laboratorium i otrzymanie wyników trzeba przeznaczyć od 1 do 3 tygodni. 

Optymalnym rozwiązaniem jest coroczny pobór prób przed planowanym nawożeniem. Częstotliwość taka nie jest jednak konieczna, chyba że wprowadzamy do płodozmianu nowe rośliny i nawożenie naturalne lub rezygnujemy z nawożenia naturalnego. Standardowo próby glebowe należy pobierać przynajmniej raz podczas jednego cyklu płodozmianu (co 3-4 lata). Otrzymane wyniki warto zachować. Pozwala to ocenić zmiany w plonowaniu i efekty nawożenia. 

Jak pobieramy próbki gleby? 

Zanim przejdę do konkretów zaznaczę, że przygotowaliśmy również nasz poradnik w wersji filmowej, który załączam poniżej. 

Jednym z najważniejszych elementów przy poborze próbki glebowej jest jej reprezentatywność. Musi być pobrana z obszaru o zbliżonych wymaganiach nawozowych. Jeżeli próbka nie jest reprezentatywna, otrzymane wyniki i zalecenia mogą wprowadzić nas w błąd. 

Właściwa kolejność prac przedstawia się następująco:

  • Przygotowanie odpowiedniego sprzętu
  • Podział pola na obszary pobierania prób zbiorczych (stworzenie mapy poboru prób) 
  • Pobór zbiorczych prób z każdego obszaru
  • Wymieszanie próby zbiorczej
  • Sporządzenie notatki z poboru, dołączenie jej do mapy
  • Oddanie przygotowanych prób do laboratorium
Ręczne pobieranie prób glebowych.

Badanie gleby, to jedna z kluczowych czynności, mająca bezpośredni wpływ na budowanie strategii nawożenia.

Główne zasady pobierania prób glebowych

Po pierwsze, musimy mieć pewność, że narzędzia wykorzystywane do poboru próbki nie są zanieczyszczone, zwłaszcza nawozem. Nawet odrobina nawozu w postaci pyłu może poważnie wpłynąć na wyniki analiz. Nie należy używać naczyń galwanizowanych, szczególnie jeśli badamy glebę na zawartość cynku. Jeżeli pobieramy próby do analizy na zawartość żelaza lub manganu, nie możemy dopuścić do wysuszenia próby przed dostarczeniem jej do laboratorium. 

Jeśli pole, z którego ma być pobrana próba cechuje zmienność topograficzna, należy podzielić je na obszary ze stosunkowo jednolitą glebą (nie na równe kwadraty). Jeżeli dzieląc pole przed pobraniem próby, uzyskamy obszary, których z racji niewielkiej powierzchni nie będziemy mogli uwzględnić przy nawożeniu jako oddzielne areały, wtedy można je pominąć. 

W celu sporządzenia jednej zbiorczej próby należy pobrać próbki gleby z kilku różnych miejsc. Liczba pobranych próbek zależy od jednolitości i wielkości badanego obszaru:

  • Zalecana liczba próbek na powierzchni poniżej 2 ha – 15
  • Zalecana liczba próbek na powierzchni 2-4 ha – 18
  • Zalecana liczba próbek na powierzchni 2-10 ha – 20

Absolutnie konieczne jest wykonanie minimum 10 pobrań na jedną próbę do analizy. Jednak im większa jest ich liczba, tym próba zbiorcza jest bardziej miarodajna i lepiej reprezentuje badany obszar. 

Pobranie próbek cząstkowych należy wykonać w sposób dowolny i przypadkowy, poruszając się po polu zygzakiem lub spiralnie, co gwarantuje dużą reprezentatywność próby zbiorczej. Jeżeli całkowita ilość gleby, którą uzyskamy przy poborze jest za duża, należy daną próbę bardzo dobrze wymieszać i z niej pobrać mniejszą próbkę, o objętości co najmniej pół litra i masie przynajmniej pół kilograma. 

Mapa pola przygotowana pod kątem poboru prób glebowych.

Mapa pola przygotowana pod kątem poboru prób glebowych.

Z jakiej głębokości pobierać próbki? 

Niezwykle istotnym elementem procesu pobierania prób jest głębokość poboru, która może w zdecydowany sposób wpłynąć na wynik analiz. Głębokość pobieranych próbek zależy od grubości warstwy uprawnej, kultury gleby i głębokości uprawy. 

Ze względu na największą objętość systemu korzeniowego, dużą biologiczną aktywność i najwyższą koncentrację składników pokarmowych w powierzchniowej warstwie, analizie poddaje się glebę do 20–30 cm głębokości. W Polsce jest to średnio 20 cm. 

Głębokość pobierania próbek jest szczególnie ważna dla substancji niemobilnych oraz odczynu gleby. Powierzchniowa strefa 10–15 cm zwykle jest bogatsza w składniki pokarmowe oraz ma wyższe pH. Pod tą strefą stężenie jest zwykle znacznie niższe. Dlatego tak ważna jest odpowiednia głębokość pobrania prób. 

Co dalej z próbkami gleby?

Pobrane próbki glebowe wymagają odpowiednich warunków zapewniających możliwie najmniejsze zmiany substancji pokarmowych. Wilgotne próbki należy przechowywać (od momentu pobrania do chwili dostarczenia do laboratorium) w niskiej temperaturze. Można je zamrozić lub schłodzić w celu spowolnienia zachodzących procesów. Jeśli nie jest to możliwe, należy pozostawić je w suchym miejscu, w temperaturze pokojowej, i możliwie najszybciej dostarczyć do laboratorium. 

Próbek bezwzględnie nie można suszyć gorącym powietrzem, spalinami, substancjami chemicznymi itp.