Regeneracja gleby w praktyce – próchnica, struktura i organizmy

Regeneracja gleby to proces wieloetapowy, oparty na łączeniu działań chemicznych, fizycznych i biologicznych. W centrum zawsze znajduje się odczyn gleby, bo to on determinuje wykorzystanie składników pokarmowych, aktywność mikroorganizmów i tempo odbudowy materii organicznej. Dlatego wapnowanie pozostaje fundamentem wszystkich działań regeneracyjnych. Po wyrównaniu pH możemy skutecznie budować glebę: jej materię organiczną, strukturę oraz życie biologiczne.

Fundament regeneracji gleby – wapnowanie

Nawet najlepsze strategie regeneracyjne nie przyniosą efektu, jeśli pH gleby będzie zbyt niskie. Kwaśna gleba oznacza słabszą pracę mikroorganizmów, gorszy rozkład resztek i mniejszą dostępność składników pokarmowych. Gleba traci strukturę gruzełkowatą oraz jest bardziej podatna na zaskorupienie i erozję.

Dlaczego tak się dzieje? Na naszym blogu znajdziecie wiele wpisów, które szczegółowo przedstawiają jak wapń oraz pH wpływają na zdrowie i kondycję gleby, dlatego tutaj ograniczę się tylko do podkreślenia kluczowych kwestii. 

Zacznijmy od pożytecznych bakterii i grzybów, które odpowiadają za szereg procesów w glebie. Świetnie opowiada na ten temat Pani prof. dr hab. Alicja Niewiadomska w jednym z filmów na naszym kanale (w zasadzie Pani profesor opowiada o tym w nie jednym filmie 😉 ). W glebie z uregulowanym pH procesy humifikacji oraz mineralizacji zachodzą szybciej, bowiem mikroorganizmy biorące w nich czynny udział pracują efektywniej.

Co więcej, wapń poprawia również strukturę gleby. Jony Ca²⁺ łączą cząstki i wspierają agregację glebową. Składnik ten ten jest również odpowiedzialny za „odblokowanie” fosforu i poprawę wykorzystania azotu.

Dopiero tak „ustawiona” gleba może reagować na kolejne działania regeneracyjne. A jest ich całkiem sporo…

Wysiew wapna sypkiego Standard Cal na ściernisko po pszenicy.

Budowanie materii organicznej

Jeśli myślimy poważnie o regeneracji gleby, musimy myśleć o materii organicznej. To ona jest paliwem dla całego ekosystemu glebowego. Odpowiada za jej możliwość retencji wody, poprawia strukturę, zwiększa aktywność biologiczną i stanowi „odnawialne źródło składników odżywczych”. Jej odbudowa to proces ciągły, oparty na wielu działaniach. 

Zasada jest prosta: żeby podnieść poziom materii organicznej, trzeba zwiększyć produkcję biomasy i ograniczyć tempo jej rozkładu. Czyli z jednej strony dostarczamy do gleby jak najwięcej resztek roślinnych, obornika, kompostu czy ściółki, a z drugiej dbamy o to, żeby gleby nie „przewietrzać” nadmierną uprawą i nie przyspieszać mineralizacji.

W praktyce najlepiej działają następujące grupy działań:

• Stosowanie roślin okrywowych, poplonów i międzyplonów.
• Wykorzystywanie resztek pożniwnych, ściółkowania i „zielonego nawozu”.
• Stosowanie obornika, gnojowicy oraz kompostu.

Stosowanie roślin okrywowych, poplonów i międzyplonów, to jedna z najskuteczniejszych dróg do podniesienia zawartości materii organicznej. Rośliny okrywowe m.in. chronią glebę przed erozją, dostarczają masy roślinnej, a także tworzą siedlisko dla pożytecznych organizmów glebowych i owadów. Gatunki strączkowe dodatkowo wzbogacają glebę w azot.

Pozostawianie resztek pożniwnych na powierzchni (zamiast ich usuwania) tworzy naturalną ściółkę. Chroni ona glebę przed słońcem, deszczem, ogranicza zachwaszczenie i dostarcza materii organicznej tam, gdzie jest najbardziej potrzebna – przy powierzchni profilu glebowego.

Obornik, gnojowica czy kompost to również świetne narzędzia do odbudowy materii organicznej. Trzeba jednak pamiętać, że każdy dodatek bogaty w węgiel na chwilę „zabiera” roślinom część azotu (mikroorganizmy potrzebują węgla i azotu do rozwoju).

Struktura gleby – regeneracja fizyczna

Nawet najlepszy obornik czy rośliny okrywowe nie zadziałają w pełni, jeśli gleba jest co roku intensywnie „przerabiana”. Częsta, głęboka uprawa niszczy agregaty glebowe oraz ogranicza aktywność dżdżownic i innej fauny glebowej. Gleba staje się bardziej podatna na erozję.

Dlatego kolejny filar regeneracji to działania strukturotwórcze. Powiedzieliśmy wcześniej, że pH ma wpływ na strukturę gleby. To fakt. Prawda jest jednak taka, że możemy zdziałać więcej. Systemy uprawy gleby z ograniczoną uprawą lub siewem bezpośrednim pozwalają utrzymać resztki na powierzchni jako ściółkę, a także spowolnić rozkład materii organicznej. Oddajemy tym samym „pracę” nad strukturą gleby dżdżownicom i innym organizmom.

Nie bez znaczenia jest tutaj ograniczenie ugniatania gleby, które można osiągnąć na kilka sposobów. Z jednej strony korzystamy ze stałych ścieżek technologicznych i staramy się ograniczać liczbę przejazdów. W pole wyjeżdżamy tylko wtedy jeśli pozwala nam na to wilgotność gleby. Natomiast ciągniki wyposażamy w odpowiednie opony, koła bliźniacze czy też gąsienice (zależy od sytuacji). W przypadku opon dostosowujemy ciśnienie tak, aby było optymalne z punktu widzenia gleby.

Zwiększenie liczby zabiegów uprawowych czy korzystanie z dużych i ciężkich maszyn przyczynia się do pogorszenia stanu gleb.

Rośliny strukturotwórcze

Na strukturę gleby można również „podziałać” z drugiej strony. Gatunki roślin o silnym systemie korzeniowym rozluźniają glebę w sposób biologiczny, bardziej trwały niż narzędzia. Rośliny zaliczane do tej grupy mają silny, głęboki lub agresywnie penetrujący system korzeniowy. Dzięki temu tworzą trwałe kanały korzeniowe w glebie. Przez co poprawiają napowietrzenie i rozluźniają warstwy zagęszczone.

Wśród gatunków określanych jako strukturotwórcze znajdują się m.in.: rzodkiew oleista, seradela, lucerna, nostrzyk. Ich korzenie tworzą kanały, którymi woda i powietrze docierają do głębszych warstw.

Biologia gleby – aktywator wszystkich procesów

Na samym początku wpisu wspomniałem o mikroorganizmach glebowych, których aktywność jest powiązana z odczynem gleby. Z kolei bez aktywnej biologii gleba jest tylko „zlepkiem minerałów”.

Największą popularnością cieszą się tutaj dżdżownice. I słusznie. Poprawiają one strukturę i napowietrzenie gleby. Tworzą trwałe agregaty oraz przyspieszają rozkład resztek. Ich obecność jest najłatwiejszym wskaźnikiem regeneracji.

Nie można jednak zapominać o mikroorganizmach. Bakterie, grzyby, promieniowce napędzają szereg procesów zachodzących w glebie, m.in.:

• mineralizację i humifikację,
• wiązanie azotu (bakterie motylkowe),
• solubilizację fosforu (uwalnianie fosforu).

Ich liczebność i aktywność rośnie wraz z poprawą pH, dostępnością węgla i ograniczaniem intensywnej uprawy.

Żyzna, aktywna mikrobiologiczne i zasobna w składniki pokarmowe i wodę gleba to idealne stanowisko do wzrostu roślin uprawnych.

Podsumowanie

Regeneracja gleby wymaga myślenia systemowego. Zaczyna się od ustabilizowania odczynu poprzez wapnowanie, a następnie obejmuje:

• stałe dopływy materii organicznej,
• poprawę struktury fizycznej,
• odbudowę życia biologicznego.

Te trzy elementy działają jak naczynia połączone — pominięcie któregoś ogranicza efekty pozostałych. Dobrze prowadzona regeneracja zwiększa odporność gleby na suszę, poprawia plonowanie i obniża koszty nawożenia w dłuższej perspektywie.